Jak co roku, w okresie wiosenno-letnim rozpoczyna się sezon wzmożonej aktywności kleszczy, a co za tym idzie sezon zachorowań na kleszczowe zapalenie mózgu, boreliozę i inne choroby przenoszone przez te stawonogi.
Kleszcze, pajęczaki z rzędu roztoczy, żyją na terenie całego kraju, w miejscach wilgotnych i obfitujących w roślinność. Można spotkać je w lasach i na ich obrzeżach, w zagajnikach, na obszarach porośniętych wysoką trawą, zaroślami lub paprociami, na łąkach, pastwiskach, nad brzegami rzek i jezior. Pojawiają się także w parkach i na działkach. Aktywność kleszczy rozpoczyna się wczesną wiosną i trwa do późnej jesieni. – Jest większa przy wyższej temperaturze i wilgotności otoczenia – informują pracownicy Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologiczna w Złotoryi.
Ogólnie kleszcze żyją w ściółce i w poszukiwaniu swych żywicieli (zwierząt, ludzi) wspinają się na trawy i krzewy. Wiszą na źdźbłach trawy i na spodzie liści, dlatego są niewidoczne.
Znanych jest ponad osiemset gatunków kleszczy na całym świecie. W Polsce żyje ich ponad
20. Najpopularniejsze w naszym kraju to : kleszcz pospolity, psi i łąkowy.
Ciekawostka
Kleszcze namierzają swoje ofiary za pomocą narządu Hallera, znajdującego się na pierwszej parze odnóży. Ten biologiczny „radar” potrafi rozpoznać kilkadziesiąt różnych zapachów, w tym substancje zawarte w pocie, feromony oraz wydychany przez nas dwutlenek węgla. Kleszcze czują także wibracje, zmiany oświetlenia (czyli rzucany przez nas cień) oraz ciepło naszego ciała. Dzięki temu nie tylko potrafią się do nas przyczepić, gdy idziemy przez łąkę czy zarośla, ale też szukają najlepszego miejsca do ugryzienia: takiego gdzie skóra jest cienka i dobrze ukrwiona (np. pod kolanem, w pachwinie, pod ramieniem czy u nasady włosów). Gryzą za pomocą hypostomu – aparatu gębowego wyposażonego w kolce utrudniające jego wyciągnięcie z ciała. Ślina pasożyta zawiera substancje znieczulające (dlatego nie czujemy ukąszenia), hamujące krzepnięcie krwi i działanie układu odpornościowego (to ułatwia zadanie przenoszonym przez kleszcze mikrobom). Dzięki temu kleszcz może spokojnie pożywiać się przez wiele godzin, a nawet dni.
CHOROBY PRZENOSZONE PRZEZ KLESZCZE
Kleszcze żywią się krwią zwierząt i ludzi. W czasie wysysania krwi przenoszą groźnedla zdrowia wirusy i bakterie, wywołujące niebezpieczne choroby zakaźne: wirusowe zapalenie mózgu (KZM) i boreliozę. Do chorób odkleszczowych zaliczyć można również: babezjozę, gorączkę Q, tularemię, anaplazmozę i riketsjozy.
BORELIOZA
Borelioza to wieloukładowa choroba zakaźna wywoływana przez bakterie należące
do krętków: Borrelia burgdorferi, Borrelia garinii, Borrelia afzelii, Borrelia japonica,
przenoszona na człowieka i niektóre zwierzęta przez kleszcze z rodzaju Ixodes.
Głównym rezerwuarem zarazków są drobne gryzonie, a także wolno żyjące jelenie, sarny,
wilki, jeże oraz niektóre gatunki ptaków. Bakterie są przenoszone głównie ze śliną różnych
gatunków kleszczy z rodzaju Ixodes. Zakażony kleszcz żerując przekazuje krętki swemu żywicielowi, jak również pobierając krew zakażonego zwierzęcia sam ulega zakażeniu. Wrotami zakażenia jest skóra nakłuta przez zakażonego kleszcza.
W pierwszym charakterystycznym objawem jest rumień wędrujący, który powstaje na skórze w miejscu ukłucia przez kleszcza. Po 7-10 dniach od kontaktu z kleszczem pojawia się w tym miejscu zmiana skórna, która z czasem powiększa się tworząc czerwoną lub sino-czerwoną plamę. Zmianie skórnej towarzyszą często objawy grypopodobne: zmęczenie, bóle mięśni, gorączka, ból głowy, sztywność karku, itp. Drugi etap związany jest najczęściej z zakażeniem układu nerwowego (neuroborelioza), układu kostno-stawowego lub układu krążenia. Z przebiegiem przewlekłej boreliozy wiążą się m.in. następujące objawy: niedowład, porażenie nerwu twarzowego i zapalenie nerwów obwodowych, bóle i obrzmienia stawów, bóle w klatce piersiowej i w żebrach, bloki serca lub inne arytmie, owrzodzenia skóry, ból, świąd i przeczulica.
KLESZCZOWE ZAPALENIE MÓZGU (KZM)
Światowa Organizacja Zdrowia definiuje Kleszczowe Zapalenie Mózgu, jako "ciężką, ostrą
chorobą zakaźną ośrodkowego układu nerwowego, która może prowadzić do zgonu lub trwałych następstw neurologicznych u 35-58% pacjentów. Śmiertelność w zakażeniach
objawowych sięga od 0,5 do 20%."
Czynnikiem etiologicznym jest wirus RNA z rodziny flawowirusów (Flaviviridae), który
dostaje się do organizmu człowieka bezpośrednio podczas ukąszenia przez zakażonego
kleszcza lub na skutek spożycia niepasteryzowanych produktów mlecznych pochodzących
od zakażonych zwierząt.
Wirus KLESZCZOWEGO ZAPALENIA MÓZGU (KZM) atakuje mózg lub rdzeń kręgowy wywołując zapalenie mózgu, opon mózgowo-rdzeniowych lub rdzenia kręgowego.
Choroba przebiega w dwóch etapach. Pierwszy to faza wiremii, gdy wirus dostaje się i namnaża we krwi. Przebiega z gorączką i objawami podobnymi do grypy lub przeziębienia. U około 2/3 zakażonych objawy ulegają samoistnemu wycofaniu. U pozostałych, po trwającym od 1 do 20 dni okresie utajenia, następuje druga faza choroby, gdy wirus przedostaje się z krwi do mózgu i dochodzi do zakażenia tkanki mózgowej. Ponownie wzrasta temperatura (na ogół powyżej 39°C i pojawiają się typowe objawy: narastające bóle głowy, sztywność karku, zaburzenia świadomości, stan majaczeniowy (dramatyczne, postępujące zaburzenia psychiczne z zaburzeniami świadomości), porażenia nerwów czaszkowych, zaburzenia koordynacji, porażenia kończyn górnych i dolnych. Może wystąpić porażenie mięśni oddechowych. Wielu chorych cierpi na długotrwałe lub trwałe powikłania neurologiczne, takie jak porażenia nerwów lub niedowłady kończyn oraz zmiany psychiczne i emocjonalne, które znacznie pogarszają jakość dalszego życia.
Rozpoznanie i leczenie
Najpewniejszym dowodem zakażenia jest izolacja wirusa z płynu mózgowo-rdzeniowego lub krwi, wykonywana głównie w badaniach naukowych.
Nie ma przyczynowego leczenia kleszczowego zapalenia mózgu. Stosuje się leczenie objawowe: przeciwgorączkowe, przeciwbólowe, przeciwobrzękowe.
Babezjoza – rzadka choroba wywoływana przez pierwotniaki z rodzaju Babesia.
Objawy choroby występują po ok. 6-tygodniowym okresie utajenia, dają obraz infekcji
grypopodobnej. Chorobie towarzyszy bardzo wysoka gorączka, krwiomocz i żółtaczka.
Z czasem postępuje anemia, dochodzi do uszkodzenia nerek i wątroby. Rozpoznać można chorobę poprzez badanie krwi. W Polsce jest stosunkowo rzadko rozpoznawana.
Tularemia - ostra odzwierzęca choroba zakaźna, cechującą się obrzękiem węzłów chłonnych,
często o przebiegu posocznicowym. Najbardziej wrażliwe na zakażenie są gryzonie i zajęcokształtne. Źródłem zakażenia dla człowieka są zwierzęta hodowlane, psy i koty, ptaki, gady i ryby, kleszcze, komary i pluskwy. Do zakażenia może dojść przez uszkodzoną, jak i nieuszkodzoną skórę (mieszki włosowe i przewody wyprowadzające gruczołów łojowych), układ oddechowy, przewód pokarmowy oraz spojówkę. Samo ugryzienie przez kleszcza nie wystarcza do zakażenia, dopiero wtarcie w miejsce ukłucia jego tkanek lub kału zawierającego zarazek powoduje zakażenie.
Riketsjozy - choroby zakaźne wywołane przez różne gatunki zwierząt, należących do rzędu
Rickettsials. Rezerwuarami riketsji są człowiek i zwierzęta (głównie gryzonie), wektorami są stawonogi (kleszcze, roztocza, wszy, pchły). Głównymi objawami tych chorób są: wysoka gorączka i występujące często zmiany na skórze (zmiana pierwotna w miejscu ukłucia, wysypka plamista, grudkowa, plamisto-grudkowa). Przykładami riketsjoz są: dur plamisty, gorączka Q, gorączka plamista Gór Skalistych, gorączka śródziemnomorska.
Sposobem uniknięcia przykrych skutków chorób przenoszonych przez kleszcze jest stosowanie zasad zmniejszających prawdopodobieństwo ukąszenia i zakażenia.
Należy:
- nosić odpowiednią odzież w lesie zakrywającą jak najwięcej części ciała;
- stosować środki odstraszające kleszcze;
- gotować mleko pochodzące od krów, kóz i owiec;
- unikać pobytu w rejonach zakażonych kleszczy;
- po wizycie w lesie dokładnie obejrzeć całe ciało.
Jeżeli zauważono ukąszenie, należy:
natychmiast delikatnie usunąć kleszcza - uchwyć pęsetą za kleszcza, tak blisko skóry, jak
to możliwe, wystarczająco mocno żeby pinceta się nie ześlizgnęła, i wyciągnąć go prosto, bez
kręcenia. Należy uważać, aby nie zgnieść kleszcza. Jeśli pozostaną części kleszcza wbite
w skórę, należy je usunąć tak szybko, jak tylko możliwe. Miejsce ukłucia zdezynfekować.
UWAGA
Paraliżowanie kleszcza olejem, kremem itp. może spowodować wstrzyknięcie większej ilości
materiału zakaźnego do ciała – nie wolno używać wazeliny, płonących zapałek,
ani końcówek papierosów, pilników do paznokci lub innych przedmiotów.
W przypadku kłopotów z usunięciem kleszcza, należy zgłosić się do lekarza.
Szczepionka przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu
Najpewniejszym sposobem zabezpieczenia się przed kleszczowym zapaleniem mózgu jest szczepienie ochronne zalecane przez Ministerstwo Zdrowia. Prawidłowo przeprowadzone szczepienie wywołuje w organizmie osoby zaszczepionej produkcję swoistych przeciwciał, przeciw wirusowi KZM. Natychmiast po ukłuciu przez zakażonego kleszcza, przeciwciała te zwalczają zakażenie i nie dochodzi do rozprzestrzenienia się wirusa w organizmie. Żeby szczepionka działała pewnie i długoczasowo, pobudza się układ obronny organizmu do tworzenia ciał obronnych przez trzy etapowe szczepienie według schematu. Dawka przypominająca szczepionki zalecana jest po 3 latach od daty zakończenia szczepienia podstawowego i powinna być powtarzana co 3 lata.
Można wysłać kleszcza na badania
Aby uniknąć antybiotyku po ugryzieniu przez kleszcza, owada można wysłać na badania, które pozwoli ustalić, czy był nosicielem boreliozy czy innych chorób. Owada należy w pojemniczku dostarczyć do badania w ciągu 48 godz. od usunięcia go z miejsca ukąszenia.
Badanie można wykonać w:
Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej Laboratorium Oddziału Mikrobiologii we Wrocławiu na ul. Składowej 1/3 tel. 71 328-70-55 w dniach : pn.- pt. 8-11 , 12-14
(UT)
fot. Pixabay
